O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 20.04.2017 yil 2909-sonli “Oliy ta’lim tizimini yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida” gi qarori, 16.03.2018 yil 3606-sonli “Psixiatriya yordami tizimini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida” gi qarori ijrosini ta’minlash maqsadida, shuningdek, 2019 yil 13 fevraldagi 4190-sonli «O’zbekiston Respublikasi aholisining ruhiy salomatligini muhofaza qilishni rivojlantirishning 2019 – 2025 yillarga mo’ljallangan konsepsiyasini tasdiqlash to’g’risida» gi qaroriga binoan Toshkent Tibbiyot Akademiyasi Qozog’iston-Rossiya Tibbiyot Universtiteti (Qozog’iston) bilan hamkorlikda TTA professor-o’qituvchilari, magistrlari va ordinatorlari hamda boshqa tibbiyot sohalari mutaxassislari uchun «COVID-19 pandemiyasi davrida psixiatriyaning eski va yangi muammolari» xalqaro ishtirok bilan psixiatriya sohasida onlayn ilmiy-amaliy konferentsiya tashkil etdi. Onlayn konferentsiya Youtube va Zoom internet-maydonlari orqali 2020 yil 24 iyunda bo’lib o’tdi.
Ma’ruzachilar: psixiatriya sohasidagi yetakchi mahalliy va xorijiy mutaxassislar
«Ruhiy salomatlik va COVID-19 pandemiyasi» Eshimbetova Saida Zakirovna – – t.f.d., professor, Qozog’iston-Rossiya tibbiyot universitetining (Qozog’iston) psixiatriya, narkologiya va nevrologiya kafedrasi mudiri
«COVID-19 pandemiyasining tarqalishi sharoitida ruhiy salomatlik sohasidagi yordamga bo’lgan yondashuvlarni o’zgartirish» Negay Nikolay Anatolyevich – t.f.d., S.D.Asfendiyarov nomidagi Qozoq milliy tibbiyot universitetining (Qozog’iston) psixiatriya va narkologiya kafedrasi professori.
«Pandemiya paytida va undan keyin shifokorlarning psixologik holati va shifokorlarning ruhiy holati» Yuriy Pavlovich Sivolap – t.f.d., I.S.Sechenov nomidagi Birinchi Moskva davlat tibbiyot universiteti (RF) psixiatriya va narkologiya kafedrasi professori
«COVID-19 pandemiyasi sharoitidagi psixosomatik va somatoform buzilishlar» Mollaeva Naida Rajabovna – Dog’iston davlat tibbiyot universiteti ilmiy ishlar bo’yicha prorektor, psixiatriya, narkologiya va tibbiy psixologiya bo’limi mudiri (RF)
«Pandemiya sharoitida psixiatrik xizmatlarni bitta hudud misolida optimallashtirish» Mazgutov Abdulla Veliyevich – Qirollik psixiatrlar kolleji (Angliya)dotsenti
«COVID-19 pandemiyasining Chexiya aholisining ruhiy holatiga ta’siri» Aliyev Akmal Nurillaevich – Milliy ruhiy salomatlik instituti Ijtimoiy psixiatriya kafedrasi tadqiqotchisi (Chexiya)
«COVID-19 pandemiyasi va karantinidan keyin ruhiy salomatlik xizmatida inqiroz kutiladimi» Ashurov Zarifjon Sharifovich – t.f.d., TTA psixiatriya va narkologiya kafedrasi mudiri, (O’zbekiston)
«COVID-19 pandemiyasi va bolalar va o’spirinlarning ruhiy salomatligi» Abdullaeva Vasila Karimbekovna – t.f.d., Toshkent pediatriya tibbiyot instituti psixiatriya, narkologiya, bolalar psixiatriyasi, tibbiy psixologiya va psixoterapiya kafedrasi mudiri (O’zbekiston).
Konferentsiyaning asosiy maqsadi – ruhiy kasalliklar muammosi bo’yicha ilg’or bilimlarni tarqatish, turli mutaxassislik shifokorlarining COVID-19 pandemiyasi paytida ruhiy kasalliklari bo’lgan bemorlarga va shifokorlarga yordam berishda o’zaro ta’sirini yaxshilash.»
Konferentsiyaning asosiy yo’nalishlari:
- Pandemiya paytida odamlarning reaktsiyalari: stress, xavotir, tushkunlik, rad etish, g’azab va qo’rquv. Yana nima?
- Profilaktik harakatlar
- Koronavirusning keyingi davrdagi pandemiyasida «psixik epidemiyalar» ni kutish kerakmi?
- Pandemiya va bolalar va o’smirlarning ruhiy salomatligi
- Psixiatriya yordami izimining global inqirozi
Loyiha raislari:
Eshimbetova Saida Zokirovna – t.f.d., professor, Qozog’iston-Rossiya Tibbiyot Universitetining psixiatriya, narkologiya va nevrologiya kafedrasi mudiri (Qozog’iston)
Ashurov Zarifjon Sharifovich, t.f.d., dotsent, Toshkent tibbiyot akademiyasining psixiatriya va narkologiya kafedrasi mudiri, O’zbekiston psixiatrlari uyushmasi prezidenti
Formati: taqdimot (30 min.) keyingi muhokamasi bilan.
2020 yil 24 iyunda soat 11:00 da videokonferents-aloqa boshlandi, unda Qozog’iston-Rossiya Tibbiyot Universiteti rektori, t.f.d., professor Djanakbaev Nurlan Temirbekovichning tabriklari tinglandi.
So’ngra, soat 11: 15da, ma’ruzachi Eshimbetova Saida Zokirovna nutqni birinchi ma’ruzachi Negay Nikolay Anatolevichga berib, «COVID-19 pandemiyasi tarqalishi sharoitida ruhiy salomatlik sohasida yordam ko’rsatishga bo’lgan munosabatni o’zgartirish» mavzusida ma’ruza qildi.
Ruhiy salomatlik va ruhiy-ijtimoiy yordam xizmatlari mavjud mahalliy sharoitlarga asoslanishi kerak. Virus tarqalishi qayd etilgan barcha mamlakatlarda ruhiy salomatlik va psixologik-ijtimoiy qo’llab-quvvatlash choralariga yagona yondashuv mavjud emas. RSPSQ xizmatlari bolalar va qariyalar, nogironlar va boshqa zaif guruhlarning ehtiyojlariga mos ravishda mos bo’lishi kerak. COVID-19 kabi xavfli kasalliklarda samarali bo’lishi va gender tengsizligiga olib kelmasligi uchun ayollar va erkaklarning infektsiyaga bo’lgan zaifligiga, patogenlar va olingan davolanishlarga ta’sir etadigan gender normalari, rollar va munosabatlarni hisobga olish kerak, ular turli ayollar va erkaklar guruhlari o’rtasida farq qilishi mumkin.
Soat 12.00 da Sivolap Yuriy Pavlovichga nutq berilib, «Pandemiya paytida va undan keyin shifokorlarning psixologik holati va shifokorlarning ruhiy holati» mavzusidagi ma’ruzasi bilan so’zlashdi.
COVID-19 qurbonlariga bevosita yordam ko’rsatadigan shifokorlar, hamshiralar, tez yordam mashinalari haydovchilari, tibbiy ro’yxatga oluvchilar va boshqa mutaxassislar qo’shimcha stress omillariga duch kelishi mumkin: 1) COVID-19 va ularning qoldiqlari bilan ishlaydiganlar bilan bog’liq stigmatizatsiya ; 2) biologik xavfsizlikning qat’iy choralari: – himoya vositalaridan jismoniy zo’riqish; – kasal yoki xafagarchilikda bo’lganlar uchun qulaylik darajasini pasaytiradigan jismoniy izolyatsiya; – doimiy javobgarlik va zo’riqish; – spontanlik va avtonomiyani istisno qiladigan qat’iy tartiblarga rioya qilish; 3) ish joyidagi talablarning oshishi, shu jumladan ish kuni davomiyligi, kasallar sonining ko’payishi; 4) COVID-19 haqidagi so’nggi ma’lumotlarni kuzatish zaruriyati; 5) ish vaqti va stigmatizatsiya tufayli ijtimoiy yordamdan foydalanish imkoniyatlarining pasayishi; 6) shaxsiy resurslar yoki shaxsiy parvarish qilish imkoniyatlari, ayniqsa nogironlar orasida yetishmasligi; 7) COVID-19 kasalligi bilan kasallangan odamlarda uning davomiyligi to’g’risida ma’lumot yo’qligi; 8) qarindoshlari va do’stlari bilan COVID-19 ni yuqtirish ehtimolidan qo’rqish.
Soat 12: 45da ma’ruzachi Mollaeva Naida Rajabovnaga «COVID-19 pandemiyasi sharoitidagi psixosomatik va somatoform buzilishlari» mavzusidagi ma’ruzasi bilan so’z berildi.
Pandemiya davrida ma’lum salbiy dinamika somatik kasalliklarga nisbatan qayd etildi, bunda psixosomatik yoki psixogen mexanizm muhim etiopatogenetik rol o’ynaydi. Somatizlangan kasallikning asosiy klinik ko’rinishi odatda bir necha yil davomida ro’y beradigan ko’p marta takrorlanadigan va ko’pincha mutatsiyaga uchragan somatik simptomlardir. Alomatlar har qanday tizim yoki organga taalluqli bo’lishi mumkin, ammo eng ko’p qayd etilganlar oshqozon-ichak trakti sezgilariga (og’riq, kekirish, regurgitatsiya, qusish, ko’ngil aynish va boshqalar), shuningdek terining sezgirligiga (qichishish, yonish va hk) murojaat qiladilar. Jinsiy kasalliklar va hayz ko’rishning buzilishi haqida shikoyatlar tez-tez uchraydi. Ko’pincha depressiya va xavotirning namoyon bo’lishi aniqlaqnadi. Kasallik surunkali va remittirlovchi bo’lib, ko’pincha ijtimoiy, shaxslararo va oilaviy munosabatlarni uzoq vaqt davomida buzilishi bilan birga keladi.
Soat 13.20 da so’z ma’ruzachi Mazgutov Abdulla Velievichga topshirildi, u Angliyadagi pandemiya paytida sog’liqni saqlash tizimi va psixiatrik xizmatning faoliyati to’g’risida gapirdi.
Soat 13: 50da Chexiya Respublikasidagi ijtimoiy psixiatriya xizmati haqida Aliyev Akmal Nurillaevichning «Chexiya Respublikasi aholisining ruhiy holatiga COVID-19 pandemiyasining ta’siri» ma’ruzasi boshlandi.
14:20da Eshimbetova Saida Zokirovnaning «Ruhiy salomatlik va pandemiya COVID-19» ma’ruzasi boshlandi.
Favqulodda vaziyatlar har doim stressni keltirib chiqaradi, ammo COVID-19 tarqalishining o’ziga xos stress omillari mavjud, ular aholiga ta’sir qiladi. Ushbu stress omillariga quyidagilar kiradi:
- O’zini yuqtirib olish va boshqa odamlarni yuqtirish xavfi, ayniqsa COVID-19 virusini yuqtirish usuli 100% tushunilmagan bo’lsa.
- Sog’liqning boshqa muammolarining umumiy belgilari (masalan, isitma) COVID-19 bilan xato bo’lishi mumkin va bu infektsiyadan qo’rqish uchun sabab bo’lishi mumkin.
- Uyda tegishli nazorat va yordamisiz qoldirilgan maktablar yopilishi tufayli kattalar bolalar haqida tashvishlanishlari mumkin. Maktablarning yopilishi ayollar uchun turli xil oqibatlarga olib kelishi mumkin, bu oilalarda norasmiy yordamning ko’p qismini ta’minlaydi. Bu ish vaqtini cheklash va shunga mos ravishda iqtisodiy imkoniyatlarga tegishli.
- Zaif odamlarning jismoniy va ruhiy salomatligi yomonlashishi xavfi, agar ularga vasiylik karantindagi bo’lsa va boshqa qo’llab-quvvatlash shakllari mavjud bo’lmasa.
Soat 14.45 da TTA psixiatriya va narkologiya kafedrasi mudiri Ashurov Zarifjon Sharifovichga «COVID-19 pandemiyasi va karantinidan keyin ruhiy salomatlik xizmatida inqiroz kutiladimi» ma’ruza bilan so’z berildi.
Covid-19 inqirozining ruhiy salomatlikka ta’siri allaqachon sezilmoqda. Bir tadqiqotda Belgiyada 44 mingdan ortiq odamni so’rov asosida bir oylik karantindan so’ng ruhiy salomatligini tekshirdi. Xavotirli (20%) va depressiv (16%) buzilishlar 2018 yilga nisbatan sezilarli darajada oshdi (11% va 10%). Eng ko’p zarar ko’rganlar 16 yoshdan 24 yoshgacha bo’lgan ayollar va yoshlar edi. Bemorga shubha qilingan yoki Covid-19 bilan kasallangan odam bilan bevosita yoki bilvosita xavotir va depressiv buzilish xavfini oshiradi. Biroq, yaqinlaringizning borligi va kasbiy faoliyat kabi himoya omillar mavjud.
Soat 15:35 da Abdullaeva Vasila Karimbekovnaga «COVID-19 pandemiyasi va bolalar va o’spirinlarning ruhiy salomatligi» so’zlari yetkazildi.
Infeksiya xavfi va infektsiya qo’rquvi turli mamlakatlardagi millionlab odamlarni Jahon sog’liqni saqlash tashkiloti tomonidan tavsiya etilgan ijtimoiy masofa va o’zini izolyatsiya qilish qoidalariga rioya qilishga majbur qiladi. Kasallik va o’lim xavfi tufayli kelib chiqadigan stress muqarrar cheklashlar va turmush tarzining o’zgarishi bilan kuchayadi. Bunday vaziyatda, bolali oilalar muayyan yukni boshdan kechirishadi, chunki odatiy stereotiplar parchalanadi va bolalar va o’spirinlarning yoshga bog’liq bo’lgan ehtiyojlarini qondirish asosan cheklanadi. Bolalarning ruhiy salomatligini saqlash va ularning rivojlanishi uchun qulay sharoitlarni ta’minlash uchun ota-onalar vaziyatni to’g’ri tartibga solish va yangi sharoitlarda oilada hayot va aloqalarni tashkil qilish uchun muayyan choralarni ko’rishlari kerak. Bunda ularga ekspert maslahatlari qo’llab quvvatlashi va yordam berishi mumkin.
16.10 da xulosa chiqarish.
Shundan so’ng, konferentsiya tashkilotchilari vaqtni sarflagan va o’z bilimlari va boy tajribasi bilan o’rtoqlashgan yetakchi mutaxassislarga o’z minnatdorchiliklarini bildirdilar, shuningdek, barcha ishtirokchilarga e’tibor uchun minnatdorchilik bildirdilar va mahalliy va xorijiy hamkasblar bilan kelgusida faol hamkorlik qilishlariga umid bildirdilar.
Soat 16: 20da video-konferentsiya yakunlandi.
Onlayn konferentsiya davomiyligi – 4 soat
Faol ishtirokchilar soni – 143
